The Pursuit of Musick
i PLAINCHANT
477
Adam of Dryburgh, c1200: Soliloquium de instructione animae; Bernhard Pez, Thesaurus anecdotorum novissimus (Augsburg, 1721–9), I/ii, col.352
‘R. Unde te sentis modo gravari? S. de modo psallendi et cantus in choro. R. Quomodo a te in choro celebratur divinum officium? S. Nimis tractim, nimis morose; et illo denique modo, qui mihi valde onerosus et taediosus est. R. Nescis, O anima mea, quia inter omnia, de quibus te intromittis sanctae religionis exercitia, hoc specialiter opus Dei est. Hic namque Deo sisteris, hic ei praesentaris, hic etiam cum eo loqueris’.
Bologna, 1242: B. M. Reichert, Acta Capitulorum Generalium (Rome 1898), i, 23; in C. Wright, Music and Ceremony ..., 345
‘cantus debet fieri ... sollemnius in diebus festivis, semper vero sine discantu et organo.’
Giovanni Maria Lanfranco, 1533: G. M. Lanfranco, Scintille di musica (Brescia, 1533), 1
‘Musica piana e la prolatione delle note semplici, & uniformi, che non possono ne accrescere, ne decrescere, per che iI suo tempo e intero, & indivisibile.’
Cistercian Order, 1134: Statuta capitulorum generalium ordinis Cisterciensis ab anno 1116 ad annum 1786, ed. J.-M. Canivez (Louvain, 1933–41), i, 30
‘Viros decet virili voce cantare, et non more femineo tinnulis, vel ut vulgo dicitur falsis vocibus veluti histrionicam imitari lasciviam. Et ideo constituimus mediocritatem servari in cantu, ut et gravitatem redoleat et devotio conservetur.’
Ekkehard V (of St Gall), 1210–20: Instituta Patrum de modo psallendi sive cantandi; Scriptores Ecclesiastici de musica, ed. M. Gerbert (St Blasien, 1784/R1963), i, 8; T. J. McGee, The Sound of Medieval Song (1998), 160
‘Histrioneas voces, garrulas, alpinas, sive montanas, tonitruantes, vel sibilantes, hinnientes velut vocalis asina, mugientes, seu balantes quasi pecora; sive foemineas, omnemque vocum falsitatem, iactantiam seu novitatem detestemur, & prohibeamus in Choris nostris; quia plus redolent vanitatem & stultitiam quam religionem; & non decent inter spirituales homines huiusmodi voces in praesentia Dei & Angelorum eius in terra sancta Sanctorum. Tales enim qui eiusmodi voces habent, & carent modo naturali, quia nec aliquando exercitati alicuius instrumenti musicalis officio; & ideo aptam flexibilitatem vocis non valent habere ad Neumas: Ergo isti, cum sint incompositi moribus & voce, tamen sub obtentu Religionis praesumunt esse & videri Cantores & Rectores in Choris, cum non sciant, nec scire velint.’
Carthusian Order, c1250: M. Gerbert, De cantu et musica sacra (St Blasien, 1774), ii, 97
‘Quia boni monachi officium est plangere potius, quam cantare, sic cantemus voce, ut planctus, non cantus delectatio sit in corde: quod ... poterit fieri, si ea, quae cantando delectationem afferunt, amputentur, ut est fractio & inundatio vocis, & geminatio puncti, & similia, quae potius ad curiositatem attinent, quam ad simplicem cantum.’
Elias Salomon, 1274: Elias Salomon, Scientia artis musicae; Scriptores Ecclesiastici de musica, ed. M. Gerbert (St Blasien, 1784/R1963), iii, 21
‘Bene caveatur, non debemus ponere falcem nostram in messem alienam assumendo naturam organizandi, punctos properando: nam qui ad utrumque festinat, utrumque destruendo neutrum bene peragit. Regula infallibilis, omnis cantus planus in aliqua parte sui nullam festinationem in uno loco patitur plusquam in alio, quam est de natura sui: ideo dicitur cantus planus, quia omnino planissime appetit cantari.’
478
Cistercian Order, 1320: W. Dalglish, ‘The Origin of the Hocket’, JAMS 31 (1978), 9 n23
‘{Item,} ridiculosas novitates superinductas in officio divino nolens sustinere de cetero. Capitulum generale ordinat et diffinit quod antiqua forma cantandi a beato patre nostro Bernardo tradita, sincopationibus notarum et etiam hoquetis interdictis in cantu nostro simpliciter quia talia magis dissolutionem quam devotionem sapiant, firmiter teneatur.’
Syon monastery (near London), mid-15th c: Syon Monastery, Additions to the Rules & Constitutions (MS, mid 15th c); G. J. Aungier, The History and Antiquities of Syon Monastery (London, 1840), 359
Conrad von Zabern, 1474: De modo bene cantandi choralem cantum; K-W. Gümpel, Die Musiktraktate Conrads von Zabern (Mainz, 1956), 137 [281]
‘Versus sequens ante finem praecedentis non incipiatur;
In medio versuum pausa competens fieri non omittatur.
Non dictionaliter, sed potius syllabaliter legatur;
A caudis in medio et in fine versuum omnino abstineatur.
Mensuraque per omnia uniformiter custodiatur
Excepta prima versus syllaba, quae paululum trahatur.’
Augustinian canons, 1519: Concilia Magnae Britanniae, ed. D. Wilkins (London, 1737), iii, 686
‘Et cum inter omnes ecclesiasticos, maxime religiosos, ille canendi modus merito sit approbandus, in quo non lasciva melodia astantium auribus blanditur, nec favor humanae laudis in divisione notarum appetitur, sed planus cantus et modesta psallentium gravitas dulci et quieta modulatione audientium animos ad spiritualem delectationem, et caelestis melodiae desiderium incitat et invitat; nos igitur destrictius inhibemus, ne cantus fractus vel divisus “Pricksong” vulgariter et Anglice dictus, in choris canonicorum amodo decantetur aut decantari permittatur.’
Notre Dame, Paris, 1529: C. Wright, Music and Ceremony at Notre Dame of Paris (1989), 360
‘Mandati fuerunt clerici matutinarum quibus remonstrati fuerunt defectus quos in dies faciunt in servitio ecclesie diurno et nocturno et qualiter praecipitant servitium et psalmodiam non faciendo pausam in medio versuum; quodque nesciebant eorum commune corde tenus sicut tenebantur scire ... sed intersint in choro, et discant eorum commune sanctorum et a modo habeant cantare psalmodiam tractim et morose secundum festa faciendo pausam in medio versuum, nec incipiant versum quousque precedens versus finitus fuerit.’
Santa Teresa, Venice [nunnery], 18th c: Formulario ... Monistero di Santa Teresa in Venezia, 90–91; J. E. Glixon, Mirror of Heaven or Worldly Theaters? (2017), 319
(‘La Vigilia di Natale’) ‘la lettora incominciara con voce grave, e non troppo alta, ma divota, e senza inflessione:Octavo Kalendas Ianuarii luna: e poi nello stesso tuono grave, e divoto senza alcuna inflessione di voce continuerà.Anno a creatione, sino a quelle paroleIn Bethlem. alle quali alzarà la voce una terza cantandole in tuono ordinario di lezione. Indi elevando più ancora la voce fino alla quarta superiore, cantarà in tuono di passione:Nativitas Domini nostri Jesu Christi secundum carnem’.
Distinct styles
Ekkehard V (of St Gall), 1210–20: Instituta Patrum de modo psallendi sive cantandi; Scriptores Ecclesiastici de musica, ed. M. Gerbert (St Blasien, 1784/R1963), i, 6; T. J. McGee, The Sound of Medieval Song (1998), 160
‘Tres ordines melodiae in tribus distinctionibus temporum habeamus, verbi gratia, in praecipuis Solempnitatibus, toto corde & ore omnique affectu devotionis; in Dominicis diebus & maioribus Festivitatibus sive Natalitiis Sanctorum (in quibus plebes laborant partim vel totaliter) multo remissius; privatis autem diebus ita psalmodia moduletur nocturnis horis, & cantus de die, ut omnes possint devote psallere & intente cantare sine strepitu vocis, cum affectu absque defectu.’
479
Johannes de Grocheio, c1300: De musica; E. Rohloff, Die Quellenhandschriften zum Musiktraktat des Johannes de Grocheio (1972) i) 162; T. J. McGee, The Sound of Medieval Song (1998), 177 ii) Rohloff, ibid., 164; McGee, ibid., 178
i) ‘Isti autem cantus cantantur tractim et ex longis et perfectis ad modum cantus coronati ut corda audientium ad devote orandum promoveantur et ad devote audiendum orationem quam immediate dicit sacerdos vel ad hoc ordinatus.’
ii)‘Responsorium autem et alleluia decantantur ad modum stantipedis vel cantus coronati, ut devotionem et humilitatem in cordibus auditorum imponant. Sed sequentia cantatur ad modum ductiae, ut ea ducat et laetificet, ut recte recipiant verba novi testamenti, puta sacrum evangelium, quod statim postea decantatur.’
Rhythmicised chanting
Elias Salomon, 1274: Scientia artis musicae; Scriptores Ecclesiastici de musica, ed. M. Gerbert (St Blasien, 1784/R1963), iii, 17; T. J. McGee, The Sound of Medieval Song (1998), 166
‘Quod execrabilius est, cantum planum, & bene ordinatum per angelos, & per sanctos prophetas, & per beatum Gregorium, deridendo, assumendo aliquoties naturam cantus scientiae organizandi{, quae totaliter supra scientiam cantus plani est reperta}. Et etiam vix dignantur aliquotiens pedem suum facere de cantu plano, anticipando, festinando, retardando, & male copulando punctos, ex quibus effectus scientiae organizandi completur: quia fortassis vident punctos taliter paratos. Hoc autem factum est ad decorem & honestatem positionis punctorum, & notae libri, non ad cantandum, ut videntur.’
Gaffurius, 1496: Franchinus Gaffurius, Practica musicae (Milan, 1496/R1967), sig.aiiii
‘Plerique enim plani cantus notularum pronunciationem & mensuram proprio imperio consequi voluerunt. ... Sunt & qui notulas huiusmodi plani cantus aeque describunt & commensurant figuris mensurabilis considerationis ut longas breves ac semibreves ut constat in Symbolo cardineo & nonnullis prosis atque hymnis: quod Galli potissime ad ornationem modulorum pronunciationem ipsa diversitate concipiendam celeberrime prosequntur.’
Nivers, 1683: Guillaume Gabriel Nivers, Dissertation sur le chant grégorien (Paris, 1683), 89, 95
‘si l’on doit admettre dans le Pleinchant des longues & des bréves, suivant la quantité de Grammaire ou de prononciation des paroles qui se chantent? ... La quantité de prononciation s’y doit garder entierement, parce que le Chant doit perfectionner la prononciation, & non pas la corrompre.’ • ‘{Ce n’est pas une question, de sçavoir s’il y a des syllabes longues, s’il y en a des bréves? Personne ne revoque en doute cette verité. Mais} c’est une question de sçavoir si la mesure totalement égale dans le Pleinchant est plus melodieuse & agreable, que d’estre entremeslée de quelques mesures inégales? Chacun a son opinion sur cette matiere, il n’y a point de Regles à cet égard. Or dans le doute il faut prendre le parti le plus expedient, sçavoir la mesure inégale, qui au moins est indifferente, pour s’accommoder à l’inégalitè des syllabes qui est necessaire & absoluë. Joint à cela que non seulement tous les Compositeurs, mais mesme toutes les personnes de bon goust, aiment mieux (sans mesme faire aucune reflection à la quantité des syllabes) cette mesure égale entremeslée un peu d’inégalité, que cette mesure totalement égale’.
Essentials of good chanting
Ekkehard V (of St Gall), 1210–20: Instituta Patrum de modo psallendi sive cantandi; Scriptores Ecclesiastici de musica, ed. M. Gerbert (St Blasien, 1784/R1963), i, 6
‘Psalmodia semper pari voce, aequa lance, non nimis protrahatur; sed mediocri voce non nimis velociter, sed rotunda, virili, viva & succincta voce psallatur.’
Conrad von Zabern, 1474: De modo bene cantandi choralem cantum; K-W. Gümpel, Die Musiktraktate Conrads von Zabern (Mainz, 1956), 137 [281]
‘cantare concorditer, mensuraliter, mediocriter, differentialiter, devotionaliter, et satis urbaniter.’ • concorditer ‘est sic cantare, quod omnium simul cantantium voces eisdem temporum momentis pariter et simultanie vadant’. • mensuraliter‘est sic cantare, quod uni notae non plus vel minus temporis impendatur quam alteri, qualiscunque mensura cantetur, sive longior sive brevior, secundum temporis exigentiam’. • mediocriter ‘est non nimis alte nec nimis basse cantare, quod ideo valde convenit, quod mediocris cantus minus est onerosus personarum multitudini qual altior vel bassior, quia semper sunt aliqui in multitudine, qui non bene possunt sine gravamine multum alte vel basse cantare’ • differentialiter ‘est iuxta temporum exigentiam et officiorum differentiam cantum perficere primo hoc modo, ut in magnis festivitatibus valde tractim cantetur, in dominicis vero simplicibus et parvis festis mediocris mensura et in feriis brevior servetur.’ • devotionaliter ‘est sic cantare, quod quilibet simul cantantium in forma maneat in eis notis, quae a devotis patribus nobis sunt traditae, ita quod nullus illas in plures frangat’. • satis urbaniter ‘est cantare satis subtiliter sine rusticitate.’
480
Faversham church (England), 1506: J. W. Legge (ed.), The Clerk’s Book of 1549, Henry Bradshaw Society 25 (London, 1903), 76
Caeremoniale Parisiense, 1662: C. Wright, Music and Ceremony at Notre Dame of Paris (1989), 362
‘In divino autem officio ad aliquas preces seu Dei laudes, tam ad Missam, quam ad horas, pulsanda sunt Organa in canto plano, ad dirigendum Celebrantem, Choristas ceteros officiarios & totum Chorum in sacris Caeremoniarum actionibus, & ad suggerendum verum Organorum tonum Cantoribus, ne cacophonia & vocum dissonantia huius rei defectu oriantur’.
Nivers, 1683: Guillaume Gabriel Nivers, Dissertation sur le chant grégorien (Paris, 1683), 106
‘Pour les Voix communes & ordinaires, on met la Dominante du Choeur en A. de l’Orgue, (j’entend les Orgues qui sont au Ton de la Chapelle du Roy, comme sont toutes les Orgues celebres de Paris, & ailleurs: c’est pourquoy on appelle ce Ton là le Ton de Chapelle; à la difference du Ton de la Chambre du Roy, qui est un semiton plus haut, & tel que sont oudoivent estre ordinairement les Orgues des Religieuses, lesquelles ont l’Estenduë de Voix pour l’ordinaire encore bien plus haut que l’Octave des Voix communes des hommes.’
Frezza dalle Grotte, 1698: Gioseppe Frezza dalle Grotte, Il cantore ecclesiastico (Padua, 1698), 112 (Pt 3, ‘Lezzione quarta’)
(‘Dei Vizi, che hanno à sfuggirsi nel Canto fermo’) ‘Non è men da schivarsi il cantar in Falsetto, quando la Voce finta non fosse così delicata, che non offendesse l’orecchio, nè soverchiasse gl’altri che cantano, come fanno alcuni poco prudenti, che per farsi sentir più degl’altri cantano con la Voce di Testa aspra, ed acuta, che sconcerta tutto il Coro. Più soffribile, mà non men da schivarsi è il cantare all’Ottava bassa, pur che non si faccia per necessità, dovendo (come s’è detto tante volte) il Canto fermo esser puramente Unisono.’
A cautionary tale
Arnold de Liège, early 14th c: [trans. c1440] [BL Add ms 25719 (a 15th-c trans. of Arnold de Liège, Alphabetum narrationum; Early English Text Society o.s. v.126 (1904) [attrib. there to Etienne de Besançon], 87–88]