The Pursuit of Musick

45

St Augustine:  General Instruction of the Roman Missal

Savonarola, 1495:  Girolamo Savonarola, Prediche sopra Amos e Zaccaria, ed. P. Ghiglieri (1971–2), iii, 391

‘Il diavolo ... sotto specie di bene cominciò a indurre li religiosi a edificare belle chiese, e belle cerimonie, e darsi alli canti figurati; e tutto dì canta, canta, canta e poi non ci è nulla di spirito; così le monache tutto dì organi, organi, organi e poi non ci è nulla: e in questo modo l’eruca ha tolto via il verde delle orazioni e dello spirito.’

Martin Luther, 1524:  Johann Walter, Geistliches Gesangbuch (Wittenberg, 6/1551), foreword

‘Das geystliche lieder singen/ gut und Gott angeneme sey/ acht ich/ sey keynem Christen verborgen/ die weyl yderman nicht alleyn das Exempel der propheten und könige ym allten testament (die mit singen und klingen/ mit tichten und allerley seytten spiel Gott gelobt haben) sondern auch solcher brauch/ sonderlich mit psalmen gemeyner Christenheyt von anfang/ kund ist.’

Mattheson, 1744:  Johann Mattheson, Die neueste Untersuchung der Singspiele (Hamburg, 1744), 103–4 

‘Die Opern sind der Musik Academien: so wie die Concerte ihre Gymnasien; in der Kirche aber findet sie den rechten Beruf, und im Himmel ewigen Sitz, ja, so zu reden, Sitz und Stimme.’

46

THE STATUS OF MUSIC

‘To kindle devotion’

St Bernard of Clairvaux, 12th cSämtliche Werke, ed. G. B. Winkler, iii (1992), 780–2 (Epistle 398); T. J. McGee, The Sound of Medieval Song(1998), 165

‘Cantus ipse, si fuerit, plenus sit gravitate: nec lasciviam resonet, nec rusticitatem. Sic suavis, ut non sit levis: sic mulceat aures, ut moveat corda. Tristitiam levet, iram mitiget; sensum litterae non evacuet, sed fecundet. Non est levis iactura gratiae spiritualis, levitate cantus abduci a sensuum utilitate, et plus sinuandis intendere vocibus quam insinuandis rebus.’

Hildegard of Bingen, c1170:  to the prelates of Mainz; S. Hildegardis Abbatissae Opera Omnia (Patrologia Latina, 197), ed. J.-P. Migne (Paris, 1855), Epistle 47, cols 220–1

‘iidem S. Prophetae eodem spiritu quem acceperant, edocti, non solum psalmos et cantica, quae ad accendendam audentium devotionem cantarentur, sed et instrumenta musicae artis diversa, quibus cum multiplicibus sonis proferrentur, hoc respectu composuerunt’. • ‘Qui ergo Ecclesiae in canticis laudum Dei, sine pondere certae rationis, silentium imponunt, consortio angelicarum laudum in coelo carebunt, qui Deum in terris decoro suae laudis injuste spoliaverunt, nisi per veram poenitentiam et humilem satisfactionem emendaverint.’

Denis the Carthusian, 15th c:  De vita canonicorum, art.20; Doctoris ecstatici D. Dionysii Cartusiani: Opera omnia, ed. Order of Carthusians, (Montreuil, 1896–1913), xxxvii, 197 

'quidam qui ad tempus sic cantare consueverunt, fatentur superbiam et quamdam lasciviam animi in hujuscemodi cantu consistere. Porro, si aliquo modo debeat excusari, non videtur excusabilis aut commendabilis esse nisi pro devotione excitanda ordinetur ac fiat. Nam quidam ex melodiis ad contemplationem et devotionem fortiter excitantur: unde et organa habet Ecclesia. Si vero fiat ad oblectandum praesentibus, etiam mulieribus, non dubium quin reprehensibile exstet … Denique, quamvis discantus provocet specialiter quosdam ad devotionem et contemplationem coelestium, multum tamen revocare videtur ac impedire ab advertentia sensus etiam propriae orationis ejus qui audit et orat.'

Martin Luther, 1524: Johann Walter, Geistliches Gesangbuch (Wittenberg, 6/1551), foreword

‘{Demnach} hab ich auch/ sampt etlichen andern/ zum guten anfang/ und ursach zu geben/ denen die es besser vermögen/ etliche geistliche Lieder zusamen gebracht/ das heilige Euangelium/ so itzt von Gottes gnaden wider auff gangen ist/ zu treiben und in schwang zu bringen … ¶Und sind dazu auch in vier stimmen bracht/ nicht aus anderer ursach/denn das ich gern wolte die jugent/ die doch sonst sol und mus in der Musica und andern rechten künsten erzogen werden/ etwas hette/ damit sie der BulLieder und fleischlichen Gesenge los würde/ und an derselben stat/ etwas heilsames lernete/ und also das gute mit lust/ wie den jungen gebürt/ eingienge. Auch das ich nicht der meinung bin/ das durchs Euangelium/ solten alle künste zu boden geschlagen werden und vergehen/ wie etzliche abergeistlichen furgeben/ Sondern ich wolt alle künste/ sonderlich die Musica/ gern sehen im dienst/ des der sie geben und geschaffen hat.’

Palestrina, 1563: Motecta festorum totius anni (Rome, 1563, lost), dedication; G. Baini, Memorie storico-critiche della vita e delle opere di Giovanni Pierluigi da Palestrina (Rome, 1828/R1966), i, 210

‘Quare non iniuria maiores nostri sapientissimi mortales eam veluti quoddam rerum divinarum condimentum in sacris adhiberi voluerunt, ut quos pietas et religio in templa deduxisset eos numerosus ille vocum in tanta varietate concentus et canendi suavitas, voluptate ipsa retineret. Quod si quantum industriae viri singulari artificio in cantilenis corruptissimis omni suavitate condiendis posuerunt tantum in carminibus divinis exornandis collocassent, aliquanto certe melius cum rebus humanis ageretur. Ego vero et si mihi debilium virium mearum maxime conscius sum, nihil tamen habui antiquius, quam ut omnia, quae toto anno alia aliis temporibus decantantur in templis, quanta maxima possem venustate cantus hominum auribus commendarem.’

Rome, 1581: Gregory Martin, Roma Sancta (MS, 1581), ed. G. B. Parks (1969), 96

Madrid, 1630: Instruc[c]ión de eclesiásticos, 195 (ch.16); M. Noone, Music and Musicians in the Escorial Liturgy under the Habsburgs, 1563–1700(1998), 307 (App.3, doc.9)

‘es mucho mejor quitar los inconvenientes, i moderar los cantores ... que quitar esta musica de las divinas alabanças, por que quitando las, se quitan a los fieles muchos provechos espirituales, i el consuelo que por ella reciben, i por el mal uso de pocos no es justo privar de tanto provecho a todos’

Caspar Rüetz, 1752: Widerlegte Vorurtheile von der Beschaffenheit der heutigen Kirchenmusic und von der Lebens-Art einiger Musicorum (Lübeck, 1752), 35 & 41

‘Wenn wir nicht das geringste, was zum Tantzen gehöret, in die Kirche bringen sollen, müsten wir Füsse und Hände, ja den gantzen Leib zu Hause lassen.’ • ‘{Wir haben oben angezeiget, ... daß} der heilige König und Prophet David selbst ein gottesdienstliches Tantzen vor der Lade des Bundes angestellet. Warum solte denn ein Music, die etwa hin und wieder solche Stimm-Fälle in sich begriffe, die zum Tantz geschickt sind, beym Gottesdienste Sünde seyn? ... {so} könte doch eine solche Music, die hin und wieder mit tantzenden Klangfüssen einhergehet, das Hüpfen und Springen aufrichtiger Christen Hertzen vorstellen und befördern.’

47

More with carnal intent’

John of Salisbury, 1159Policraticus (MS, 1159); Policraticus, ed. K. S. B. Keats-Rohan, i (1993), 48–9 (Bk 1, ch.6)

‘Ipsum quoque cultum religionis incestat quod ante conspectum Domini in ipsis penetralibus sanctuarii lascivientis vocis luxu, quadam ostentatione sui, muliebribus modis notularum articulorumque caesuris, stupentes animulas emollire nituntur. Cum praecinentium et succinentium, concinentium et decinentium, intercinentium et occinentium praemolles modulationes audieris, Sirenarum concentus credas esse non hominum, et de vocum facilitate miraberis quibus philomena vel psithacus aut si quid sonorius est modos suas nequeunt coaequare. Ea siquidem est ascendendi descendendique facilitas, ea sectio vel geminatio notularum, ea replicatio articulorum singulorumque consolidatio, sic acuta vel acutissima gravibus et subgravibus temperantur ut auribus sui iudicii fere subtrahatur auctoritas, et animus quem tantae suavitatis demulsit gratia, auditorum merita examinare non sufficit. Cum haec quidem modum excesserint, lumborum pruriginem quam devotionem mentis poterunt citius excitare.’

Pope John XXII, 1324–5: H. Hucke, ‘Das Dekret “Docta Sanctorum patrum” Papst Johannes XXII’, Musica disciplina, 38 (1984), 122–3

Sed nonnulli novellae Scholae discipuli, dum temporibus mensurandis invigilant, novis notis intendunt, fingere suas quam antiquas cantare malunt, in semibreves et minimas ecclesiastica cantantur, notulis percutiuntur. Nam melodias hoquetis intersecant, discantibus lubricant, triplis et motectis vulgaribus nonnumquam inculcant adeo ut interdum antiphonarii et gradualis fundamenta despiciant, ignorent super quo aedificant, tonos nesciant, quos non discernunt, immo confundunt, cum ex earum multitudine notarum ascensiones pudicae, descensionesque temperatae, plani cantus, quibus toni ipsi secernuntur ad invicem, obfuscentur. Currunt enim et non quiescunt; aures inebriant, et non medentur; gestibus simulant, quod depromunt, quibus devotio quaerenda contemnitur, vitanda lascivia propalatur. ... Hoc ideo dudum Nos et fratres nostri correctione indigere percepimus; hoc relegare, immo prorsus abiicere, et ab eadem Ecclesia Dei profligare efficacius properamus. ... Per hoc autem non intendimus prohibere, quin interdum, diebus Festis praecipue, sive solemnibus in Missis et praefatis divinis officiis aliquae consonantiae, quae melodiam sapiunt, puta octavae, quintae, quartae et huiusmodi supra cantum ecclesiasticum simplicem proferantur, sic tamen ut ipsius cantus integritas illibata permaneat, et nihil ex hoc de bene morata musica immutetur, maxime cum huiusmodi consonantiae auditum demulceant, devotionem provocent, et psallentium Deo animos torpere non sinant.’

Windesheim [The Netherlands] 1402: J. G. R. Acquoy, Het klooster te Windesheim en zijn invloed (Utrecht, 1875–80), ii, 250; J.-C. Margolin, Érasme et la musique (1965), 35

‘Interdicitur etiam vniuersis capituli membris, vtriusque sexus, omnia lusus, choreae, cantilenae, potationes, et vsus quorumlibet instrumentorum musicalium.’

Erasmus, 1519Des. Erasmi Roterodami in novum testamentum ab eodem denuo recognitum, Annotationes (Basel, 1519), 350 (‘Annotations on St Paul, Corinthians I, 14’); J.-C. Margolin, Érasme et la musique (1965), 50

‘Alitur sordidorum ac levium, ut plerique sunt Dionysioci [?recte Dionysiaci], hominum colluvies, ac tantis sumptibus oneratur Ecclesia, ob rem pestiferam etiam. Quaeso te ut rationem ineas, quot pauperes de vita periclitantes poterant ali cantorum salariis? Haec adeo placent, ut Monachi nihil aliud agant, praesertim apud Britannos, et quorum cantus debuit esse luctus, hi lascivis hinnitibus, et mobili gutture Deum placari credunt.’

Heinrich Cornelius Agrippa, 1530: De incertitudine & vanitate scientiarum (Antwerp, 1530), ‘Englished by Ja. San. Gent’ [James Sanford] as Of the Vanitie and uncertaintie of Artes and Sciences, (London, 1569), f.30

Bernardino Cirillo, 1549: to Ugolino Gualteruzzi, (16 Feb. 1549); Aldo Manuzio, Lettere volgari di diversi nobilissimi huomini, et eccelentissimi ingegni, scritte in diverse materie. Libro terzo (Venice, 1564), f.115, 116

‘dicono alle volte, ò che bella Messa è stata cantata in Cappella. e quale per tua fe? risponde ò L’ombre [sic] armato, ò Hercules Dux Ferrariae, ò la Filomena. Che diavolo ha da far la Messa con l’huomo armato, nè con Filomena, nè col Duca di Ferrara. Vedi che numeri, che concenti, che armonie, che mover d’affetto, di divotione, nè di pietà si può raccogliere, nè che conformità di suggetto dall’huomo armato, e dal Duca di Ferrara ... Hanno a questi tempi riposta ogni industria, e diligenza loro a far, che un canto sia ben legato in fughe: & sul medesimo tempo un di loro dice, Sanctus, l’altro Sabaoth, quell’altro, Gloria tua, con certi ululati, mugiti, e balati [/?balbettati], che alle volte rappresentano un Gennaro di Gatti, & un Maggio di fiori per non dire altrimenti.’

48

Robert Browne, 1583: A true and short declaration (?The Netherlands, 1583), sig.B3v

Melodyen Gesangbuch, 1604: Hieronymus Praetorius et al., Melodeyen Gesangbuch (Hamburg, 1604), 8

‘Wo nicht feine ernsthaffte Motteten und hertzrürende bewegliche Psalmen und Gesenge/ sondern leichtfertiglich einher hüpffende Stücke und Lieder auff Chor und Orgeln gesungen/ und mit frembden Welschen Buhlensprüngen und Ticktacken/ oder wunderlichen Fugen/ als wans zum Tanz gienge/ gespielet werden/ da kan nicht allein keine andacht folgen/ sondern muß auch noch wol damit ein eckel für der lieblichen und herrlichen Musica in die anwesenden hertzen hinein geschoben und gepfropffet werden.’

Peter Smart, 1629: A Short Treatise of altars, altar-furniture, altar-cringing, and musick of all the quire, singing-men and choristers … (London, ?1641), 19

Johann Muscovius, 1694: Bestraffter Mißbrauch der Kirchen-Music (Lauben, 1694), 30

‘Was würde wohl dieser Heyde von der itzigen Kirchen-Music der Christen urtheilen/ wenn er/ wie offt/ sonderlich an hohen Festen/ in der gantzen Versamlung der einfältigen Gemeine/ nichts mehr hörete/ als ein Gelächter/ da bald einer durch Zerreissung des Textes daher coloraturiret/ oder drüllert/ bald ein kleiner Knabe drein winselt/ oder wie ein Hähnlein krähet/ bald der gantze Hause/ wie die Jäger auff der Jagt/ zusammen schreyet/ darunter noch bald gefiedelt/ bald geschalmeyet/ bald gepaucket/ bald gedrommelet/ und auff mancherley Art drein gehönet und gesauset wird/ daß man vom Textu kein Wort vernimmet/ und nicht weiß/ was gebrauset und ausgelachet worden.’

Kuhnau, 1720:  Johann Christoph Kuhnau, ‘Project, welcher Gestalt die Kirchen Music zu Leipzig könne verbessert werden’; St Thomas zu Leipzig, Schule und Chor: Stätte des Wirkens von Johann Sebastian Bach, ed. B. Knick (1963), 127

‘So wäre es beßer ... daß solcher Incipienten, und folgentlich der heutigen jungen Operisten ihre doch nur in fleischlicher Absicht verfertigten Dinge nicht in die Kirche gebracht, und der heilige Gotes Dienst dadurch prophaniret, sondern anderer in dem Pathetischen oder zur Andacht bewegenden Kirchen Stylo geübter und bloß auff die Ehre Gottes zielenden Componisten wercke von ihnen angeschaffet und gebührender Maßen musiciret würden’.

‘As if they were theatres’

Aelred of Rievaulx, 12th c:  Beati Aelredi Opera Omnia (Patrologia Latina, 195), ed. J.-P. Migne (Paris, 1853), col.571, (Speculum caritatis, 2. 23: ‘De vana aurium voluptate’); T. J. McGee, The Sound of Medieval Song (1998), 156

‘Videas aliquando hominem aperto ore quasi intercluso halitu exspirare, non cantare, ac ridiculosa quadam vocis interceptione quasi minitari silentium; nunc agones morientium, vel exstasim patientium imitari. Interim histrionicis quibusdam gestibus totum corpus agitatur, torquentur labia, rotant oculi, ludunt humeri; et ad singulas quasque notas digitorum flexus respondet. Et haec ridiculosa dissolutio vocatur religio; et ubi haec frequentius agitantur, ibi Deo honorabilius serviri clamatur. Stans interea vulgus sonitum follium, crepitum cymbalarum, harmoniam fistularum tremens attonitusque miratur; sed lascivias cantantium gesticulationes, meretricias vocum alternationes et infractiones non sine cachinno risuque intuetur, ut eos non ad oratorium, sed ad theatrum, nec ad orandum, sed ad spectandum aestimes convenisse.’

49

Venice, 1483: Fratris Felicis Fabri Evagatorium in Terrae Sanctae, Arabiae et Egypti peregrinationem, ed. C. D. Hassler (Stuttgart, 1843–9), iii, 425

Verum observantia regularis est ibi tenuis, necdum est reformatus, sed vivunt ibi fratres in quadam saecularis gloriae pompa, unde festivis diebus Missae officium et vesperas ac completoria cantant in figurativis cum solemnitate saeculari; quapropter ad officia illa confluit multitudo juvenum et dominarum, non tam propter divinum officium, quam propter melodiae et discantorum auditum.’

Erasmus, 1519Des. Erasmi Roterodami in novum testamentum ab eodem denuo recognitum, Annotationes (Basel, 1519), 350 (‘Annotations on St Paul, Corinthians I, 14’); J.-C. Margolin, Érasme et la musique (1965), 50

‘Nec his contenti, operosam quamdam ac theatricam musicam in sacras aedes induximus, tumultuosum diversarum vocum garritum, qualem non opinor in Graecorum aut Romanorum theatris unquam auditum fuisse. Omnia tubis, lituis, fistulis, ac sambucis perstrepunt, cumque his certant hominum voces. Audiuntur amatoriae foedaeque cantilenae, ad quas scorta mimique saltitant. In sacram aedem velut in theatrum concurritur ad deleniendas aures.’

Vicentino, 1555: Nicola Vicentino, L’antica musica ridotta alla moderna prattica (Rome, 1555/R1959), f.84v (Bk 4, ch.26)

‘alcuni compositori, compongano, alla riversa dal suggetto, della Messa. perche quella vuole il proceder con gravità, e piu pieno de divotione, che di lascivia; & alcuni comporranno una Messa sopra un Madrigale, & sopra una Canzone Franzese, ò sopra la battaglia, che quando nelle chiese s’odeno tali compositioni, induceno ogniuno al ridere, che pare quasi che il tempio di Dio, sia diventato luogo, da recitare cose lascive, & ridiculose, come se’l si fusse in una scena, ove è lecito recitar ogni sorte di Musica da Buffoni, ridiculosa, et lasciva.’

Archbishop of Paris, 1674: D. Launay, ‘A propos d’une messe de Charles d’Helfer’, Colloques de Wégimont, iv (1963), 189

‘Nous défendons étroitement à tous supérieurs et supérieures des églises et chapelles de notre diocèse, soit disans exempts et non exempts, de faire chanter dans leurs dites églises ou chapelles des musiques profanes et séculières, de toucher, sur l’orgue, des chansons et autres airs indignes de la modestie et de la gravité du chant de l’église, de faire chanter en chœur, ou avec des instruments, aucune musique aux Ténèbres, dans un temps destiné à pleurer la mort du Sauveur du monde, de faire chanter des filles et des femmes en d’autres églises qu’en celles des communautez de leur sexe, et de convier et inviter par billets et par affiches à venir entendre la musique, comme on feroit à un spectacle ou à un théâtre’

English cathedrals, 1660<: Thomas Tudway, Services and Anthems (MS, 1716), ii, preface; I. Spink, Restoration Cathedral Music, 1660–1714(1995), 436–7 (App.F)

Le Cerf de la Viéville, 1706:  Jean Laurent Le Cerf de la Viéville, Comparaison de la musique italienne, et de la musique françoise, iii (Brussels, 1706/R1972), 189; P. Bonnet-Bourdelot, Histoire de la Musique et de ses effets (Amsterdam, 3/1725), iv, 163

‘on n’entend jamais Vêpres, qu’une partie n’en soit chantée par l’Opéra. Le Jubé est paré de l’Opéra en habit de Ville, qui exécute & qui représente un ou deux Psaumes, comme pour s’essayer, pour se disposer aux personnages que ces Messieurs joueront une heure après. Et cette Eglise est si bien l’Eglise de l’Opéra, que ceux qui ne vont point à un, s’en consolent en allant à Vêpres en l’autre, où ils le retrouvent à meilleur marché’

Thomas Brown, 1703:  ‘Dr. B—’s Answer to H— P—’, in A Continuation or Second Part of the Letters from the Dead to the Living, by Mr. Tho. Brown, Capt. Ayloff, Mr. Henry Barker, &c. (London, 1703), 267–8

Mattheson, 1739: Johann Mattheson, Der vollkommene Capellmeister (Hamburg, 1739/R1954), 35 (I, ch.6, §§12–13)

‘Es wäre zu wünschen, daß wenn ja keine rechte geschickte gestus, {übel eingeführter Gewohnheit halber,} Statt finden wollten, nur zum minsten keine gantz-ungeschickte und übelanständige, oder kaltsinnige und gleichgültige Minen dabey vorfallen mögten: woran es leider! so wenig fehlet, daß offt die ernsthafftesten und heiligsten Sachen mit einer frechen Stirne plaudernd, lächlend, tändlend abgesungen und hergespielet werden, so, daß sich andächtige Zuhörer sehr daran ärgern. ¶Ich habe mancher, mancher Passions-Trauer-und Begräbniß-Music mit beigewohnet, da es zu meinem grössesten Verdruß lauter Schertz und Gelächter gesetzet hat; auch hinwiederum manchem erfreulichen Danck-Feste, da es auf Zanck, Zorn und Wiederwillen ausgelauffen ist.’

LITURGY IN PRACTICE

Plainchant

St Bernard of Clairvaux, c1147Epistola S. Bernardi de revisione cantus Cisterciensis, ed. F. J. Guentner (1974), 23

‘Dignum siquidem est ut qui tenent regulae veritatem, praetermissis aliorum dispensationibus, habeant etiam rectam canendi scientiam, repudiatis eorum licentiis qui similitudinem magis quam naturam in cantibus attendentes, cohaerentia disiungunt, et coniungunt opposita: sicque omnia confundentes, cantum prout libet non prout licet incipiunt et terminant, deponunt et elevant, componunt et ordinant.’

50

Cistercian Order, 1320: J.-M. Canivez, Statuta capitulorum generalium ordinis Cisterciensis (Louvain, 1933–41), iii, 349; W. Dalglish, ‘The Origin of the Hocket’, JAMS 31 (1978), 9

‘{Item,} ridiculosas novitates superinductas in officio divino nolens sustinere de cetero, Capitulum generale ordinat et diffinit quod antiqua forma cantandi a beato patre nostro Bernardo tradita, sincopationibus notarum et etiam hoquetis interdictis in cantu nostro simpliciter quia talia magis dissolutionem quam devotionem sapiant, firmiter teneatur’.

France, the Netherlands, Spain:  i) 1530: Cy commence ung petit livre de lantiquite, origine, et noblesse, de la tresantique cite de Lyon (Lyon, 1529–30/R1884), 98–9  ii) 1531: Illustrious Confraternity of Our Lady, ’s-Hertogenbosch (Treasurer’s note); ‘De Illustre Lieve Vrouwe Broederschap te ’s-Hertogenbosch. VII. Rekeningen van Sint Jan 1525 tot Sint Jan 1535’, ed. A. Smijers, Tijdschrift van der Vereningen voor Noord-Nederlandse Muzeikgeschiedenis 16 (1940), 88  iii) 1567: J. Zarco Cuevas, ‘Carta de fundación y dotación de San Lorenzo el Real’, Documentos para la historia del Monasterio de San Lorenzo el Real de El Escorial, ii (Madrid, 1917), 102; M. Noone, Music and Musicians in the Escorial Liturgy under the Habsburgs, 1563–1700 (1998), 306 (App.3, doc.7)

i) ‘l’eglise de Lyon est immuable et quod non suscepit novitates. parquoy en icelle on ne chante que plain chant sans aucune chose faicte, ny orgue, ny aultres instruments quelconques.’

ii) ‘... want de sengers begerden de mys te syngen in musyck, om te besien, hoe ons die manier van doen aenstont, also gegeven den sengers voer den halven st. eenen helen st., ende den coralen voer dat ortken ½ st. Nota. Mer ten stont den sommegen nijet wael aen, sy presen die olde manier, ende soe den ic oeck; want dat is bequamer manier voer de dooden (also nit mer).’

iii) ‘Y en cuanto á las otras misas, y horas, y oficios divinos que en el dicho Monasterio se han de hacer y celebrar continuamente ... queremos y expresamente ordenamos que se digan y celebran en canto llano e no haya en ninguna manera, ni en ningún día, ni fiesta, canto de órgano’

Pope Gregory XIII, 1577: to Palestrina & Zoilo; R. Molitor, Die nach-Tridentinische Choral-Reform zu Rom (Leipzig, 1901–2), i, 297–8

‘Itaque vobis Antiphonia, Gradualia, psalteria et alios quoscumque cantus quorum in ecclesiis est usus, iuxta ritum Sanctae Romanae ecclesiae tam in horis canonicis quam Missis et aliis divinis celebrandis revidendi et prout vobis expedire visum fuerit, purgandi, corrigendi et reformandi negocium damus’.

Le Cerf de la Viéville, 1706:  Jean Laurent Le Cerf de la Viéville, Comparaison de la musique italienne, et de la musique françoise, (Brussels, 1706/R1972), iii, 98–9; P. Bonnet-Bourdelot, Histoire de la Musique et de ses effets (Amsterdam, 3/1725), iv, 87–8

‘Le Plein chant est tombé dans le mépris, sans qu’on y distingue certains morceaux d’un goût singulier; l’Office du saint Sacrement, qui est d’un chant si majestueux & si naturel, les Lamentations de Jeremie, d’une expression si admirable, &c. … Il faudroit seulement qu’un bon Maître le retouchât, pour lui donner quelque varieté de mesure & de cadences, et pour le fixer. Après quoi il seroit digne d’être seul reçu dans toutes les Eglises du Monde.’

The Catholic tradition

Savonarola, 1494:  Girolamo Savonarola, Prediche sopra Aggeo, ed. L. Firpo (1965), 115

‘Ma noi oggidì abbiamo convertite queste laude divine in cose seculari e in musiche e canti che delettino el senso e l’orecchio e non lo spirito; e questo non è onore di Dio; e benché questi canti siano dolce agli orecchi, tamen non infrenano l’anima, né la tengano infrenata al gusto delle cose divine, e però sarebbe di bisogno tornare a quella prima simplicità e che si dicessino gli officii sanza tanti cantamenti, ma solo con devozione e con poca flessione di voce e semplicemente. Io te dico che questi vostri canti d’oggi sono stati trovati da ambizione e avarizia.’

51

St Mark’s, Venice, 1525: ?Jan Govert [?/Arendt Willemsz]; C. J. Gonnet, ‘Bedevaart nach Jerusalem’, Bijdragen voor geschiedenis van het bisdom Haarlem, xi (1882), 39; I. Fenlon, ‘The Performance of cori spezzati in San Marco’, in Architettura e musica nella Venezia del Rinascimento, ed. D. Howard & L. Moretti (2006), 83–84

‘Buyten an dat hoogh choor, staet enen schonen ronden groten hoghen stuel, vercyert behanghen mit rooden fluwelen ghulden lakenen, daer staen die discanters op en singhen Ende die psalmoderen, sitten an beyden sijden van den chore, andie een sijde simplesanck, andie ander sijde contrapunt ofte fabridon, hoe ghijt best verstaet, dese drie wachten elcks hoeren tijt van singhen totten eynde der missen’

Pope Marcellus, 1555: Angelo Massarelli, advisor to Pope Marcellus II & secretary to the Council of Trent, diary entry (12 Apr. 1555); K. Weinmann, Das Konzil von Trient und die Kirchenmusik (Leipzig, 1919/R1980), 148

‘Cum autem sacra ipsa a cantoribus non ea qua decet reverentia recitarentur, sed magis ab eis canctiones [sic] laetitiae cum eorum musicis concentibus proferri viderentur ... pontifex ipse, vocatis ad se cantoribus ipsis, eis iniunxit, ut quae his diebus sanctis in misteriis passionis et mortis Christi recitanda erant, ea rei condecentibus vocibus referrent, atque etiam ita referrent, ut quae proferrebantur [sic] audiri atque percipi possent.’

Council of Trent, 1562: K. Weinmann, Das Konzil von Trient und die Kirchenmusik (Leipzig, 1919/R1980), 3–4

‘Verum ita cuncta moderentur, ut missae, sive plana voce sive cantu celebrentur, omnia clare matureque prolata: in audientium aures et corda placide descendant. Quae vero rithmis musicis atque organis agi solent, in iis nihil prophanum, sed hymni tantum et divinae laudes intermisceantur.’

Gabriele Fattorini, 1600I sacri concerti a due voci (Venice, 1600), dedication

‘Qvanquam {(optatissime mi Seuere)} Harmonicos, & graues multifarijs Symphonijs concentus in magnis sollennibus maximopere oblectare, ac optime conuenire, inficias iri minimè possit: via [?/una] tamen, aut altera summum voce cum organo aliquando peritè, & suauiter diuinas laudes canente, tum defessos cantorum spiritos recreari, tum pias auditorum mentes mulceri, supernoque amore captari{, identidem perdocet experientia.}’

Agostino Agazzari, 1607Del sonare sopra ’l basso (Siena, 1607), 11

‘Ma se alcuno mi dicesse, che à suonar l’opere antiche piene di fughe, e contrapunti, non è basteuole il basso; à ciò rispondo, non eßer in vso più simil cantilene, per la confusione, e zuppa delle parole, che dalle fughe lunghe ed intrecciate nascono; ed anco perche non hanno vaghezza: poiche cantandosi à tutte le voci, non si sente ne periodo, ne senso; essendo per le fughe interrotto, e sopraposto; anzi nel medesimo tempo ogni voce canta parole differenti dall’ altro; il che à gl’huomini intendenti, e giudiciosi dispiace: e poco mancò, che per questa cagione non fosse sbandita la Musica da S. Chiesa, da vn Sommo Pontifice, se da Giouan Palestrino non fosse stato preso riparo, mostrando d’esser vitio, ed errore de’ componitori, e non della Musica; ed à confermatione di questo fece la Messa intitolata: MISSA PAPÆ MARCELLI.’

Pope Alexander VII, 1657: ‘Prohibentur musicae indecentes in ecclesiis et oratoriis Urbis’, Bullarum, diplomatum et privilegiorum sanctorum Romanorum pontificum Taurinensis editio (Turin, 1857–88), xvi, 276

‘ne in eorum ecclesiis et oratoriis, dum officia divina celebreantur, vel sanctissimum Eucharistiae sacramentum manet expositum, quidquam cantari permittant praeter ea verba, quae a Breviario vel Missali romano {in officiis de proprio vel de communi pro currenti cuiusque diei festo vel Sancti solemnitate praescribuntur,} vel quae saltem a Sacra Scriptura, aut sanctis Patribus desumpta sint{, quae tamen prius a congregatione venerabilium etiam fratrum nostrorum eiusdem S. R. E. cardinalium sacris ritibus praepositorum specialiter approbentur,} exclusis modulis iis, qui choreas et profanam potius quam ecclesiasticam melodiam imitantur.’

Notre Dame, Paris, 1662Ceremoniale Parisiense (Paris, 1662), 31; C. Wright, Music and Ceremony at Notre Dame of Paris, 500–1550 (1989), 354

‘Officium divinum in Ecclesia cantatur vel voce, vel organis. Voce quidem, vel in cantu musico, vel in cantu figurato aut symphoniaco, seu composito, seu etiam in contrapunto, seu ad modulos, ut in falso, ut vocant, Burdono: vel denique in cantu plano, seu Gregoriano, qui proprie Cantus Ecclesiasticus dicitur.’

52

The Protestant cause

Martin Luther, 1523: Formula missae et communionis pro Ecclesia Vuittembergensi Martini Luther (Wittenberg, 1523), sig.b2v

‘Cantica velim etiam nobis esse vernacula quam plurima, quae populus sub missa cantaret, vel iuxta gradualia, item iuxta Sanctus & Agnus dei. Quis enim dubitat, eas olim fuisse voces totius populi, quae nunc solus Chorus cantat vel respondet Episcopi benedicenti? Possent vero ista cantica sic per Episcopum ordinari, ut vel simul post latinas cantiones, vel per vices dierum, nunc latinae, nunc vernacula cantarentur, donec tota missa vernacula fieret. Sed poetae nobis desunt, aut nondum cogniti sunt, qui pias & spirituales cantilenas (ut Paulus vocat) nobis concinnent, quae digne sint in Ecclesia dei frequentari.’

Jean Calvin, 1543: Le Psautier Huguenot du XVIe siècle: mélodies et documents, ii (Documents et bibliographie), ed. P. Pidoux (1962), 21

‘Qu’est-il donc question de faire? c’est d’avoir chansons non seulement honnestes, mais aussi sainctes: lesquelles nous soyent comme aiguillons pour nous inciter à prier & louer Dieu, à méditer ses œuvres, afin de l’aimer, craindre, honnorer & glorifier. Or ce que dit sainct Augustin est vray, que nul ne peut chanter choses dignes de Dieu, sinon qu’il l’ait receu d’icelui. Parquoy quand nous aurons bien circui par tout pour cercher çà et là, nous ne trouverons meilleures chansons ne plus propres pour ce faire, que les Pseaumes de David: lesquels le sainct Esprit lui a dictez & faits. Et pourtant, quand nous les chantons, nous sommes certains que Dieu nous met en la bouche les paroles, comme si lui mesme chantoit en nous, pour exalter sa gloire.’

Strasbourg catechism, 1544: ‘Der Kürtzer Catechismus ... Für die Schüler und andere Kinder zu Strasburg’ (1544), sig.Fviii; P. Wackernagel, Bibliographie zur Geschichte des deutschen Kirchenliedes im XVI. Jahrhundert (Frankfurt, 1855), 580

‘F.  Solle jederman in der Kirchen singen?

A.  Ja, dann der h. Paulus die vermanung zum gesang, zů allen Christen schreibet. So geht auch jederman in der Kirchen zugleich an, was man in götlichem gesang bittet, leret, vermanet, oder dancksaget.

F.  Es haben doch die alten Kirchen, auch sondere ordentliche Senger gehabt?

A. Ja, das gantze volck durch diezůchristlichem gesang, anzůreitzen undzůfüren, Nicht aber, das die selbigen allein das Kirchengesang üben solten, wie ein zeitlang die genanten geistlichen gethan, Die aber nit dem gesang, sonder der predig des Gottes worts, und der seelsorge solten auswarten.’

York Minster, 1552: Visitation Articles and Injunctions, ed. W. H. Frere & W. P. M. Kennedy, (Alcuin Club Collections, xiv) (London, 1910), i, 318 & 320

John Jewel, 1563: The Seconde Tome of Homilies (London, 1563), f.144v

53

Fynes Moryson, 1591–2: Shakespeare’s Europe: unpublished chapters of Fynes Moryson’s Itinerary, ed. C. Hughes (London, 1903), 301

Nicolaus Polantus, 1605: Nicolaus Polantus, Musica Instrumentalis (Leipzig, 1605), 35

‘Ein schendlicher Mißbrauch der Music oder vielmehr Göttlichen Namens ists/ daß ihr viel sonderlich auß dem gemeinen Hauffen kein geschicke und lust zu singen haben/ Auch wol nehrlich das Maul sonst auffthun können/ von Gott unnd etwas guts zu reden/ denn wenn sie beym Sauffauß in Wein unnd Bierheussern seind/ unnd sich vollgeschlädert haben/ nach Trunckenboldischer/ Viehischer Sew weise/ {da wollen sie viel wissen/ von Gott reden und singen/} da gehet es an ein plöcken und schreyen{/ Dabey Gott und Christliche Hertzen mehr ein grewel und unwillen/ denn einen lust haben/ anders mißbrauchs der Gaben Gottes hiebey zugeschweigen}.’

English Parliament, 1642: Journal of the House of Lords, vol.5: 1642–1643 (London, 1767–1830), 485–7

Westminster Abbey, 1644: John Vicars, Gods arke overtopping the worlds waves, or the third part of the parliamentary chronicle (London, 1646), 184–5

54

INSTRUMENTS

Organs

Egidius De Zamora, 13th c: Joh. Aegidius de Zamora: Ars musica, ed. M Robert-Tissot (1974), 108

‘Et hoc solo musico instrumento utitur ecclesia in diversis cantibus et in prosis, in sequentiis et in hymnis, propter abusum histrionum ejectis aliis communiter instrumentis.’

Windesheim, 1402: J. G. R. Acquoy, Het klooster te Windesheim… (Utrecht, 1875–80) ii, 250; J.-C. Margolin, Érasme et la musique (1965), 34

‘Organa nemo assumere praesumat. {Si prior aut procurator contrarium fecerit, sit casus absolutionis. Si vero conventus culpabilis repertus fuerit, puniatur secundum arbitrium capituli generalis.} Qui vero habent organa de beneplacito capituli, habeant saeculares qui in ipsis organis ludant et nequaquam fratres professos aut professuros. Credo etiam, praefatio, oratio dominica et magnificat ex integro semper canentur.’

England & Italy i) 1519: Cardinal Wolsey, statutes for Augustinian canons (1519); Concilia Magnae Britanniae, ed. D. Wilkins (London, 1737) iii, 686 ii) 1529: Biagio Rossetti, Libellus de rudimentis musices (Verona, 1529/R1968), sig.niir (Pt 2, ch.14) Martín de Azpilcueta, 1561 Enchiridion seu manuale de oration...; Opera (Lyon, 1597) iii, 377 (ch.16, §46)

i) ‘Verum quia continuus et immoderatus canendi labor non solum voces psallentium laedit, sed et ipsorum animos ad Deo serviendum imbecilliores efficit, praesertim cum in nonnullis hujus regni coenobiis pauci sint canonici{, et nonnunquam tres pluresve missae praeter et ultra horas canonicas sunt cum nota quotidie celebrandae;} idcirco nos eorum laboribus in hac parte compatientes, quod in omnibus illorum coenobiis organorum melodia in choris suis, et alibi ad suum relevamen uti{, et ad ea pulsanda virum aliquem honestae conversationis, laicum vel clericum secularem, dummodo canonicis nimia familiaritate se non immisceat, in suo famulitio retinere valeant,} non denegamus.’

Durham Cathedral, 1630: The Correspondence of John Cosin, ed. G. Ornsby (Surtees Society, lii; Durham, 1868), 166–7

Thomas Mace, 1676: Musick’s Monument (1676), 9

55

Other instruments

Florence Cathedral, 1436: Giannozzo Manetti, Oratio de secularibus et pontificalibus pompis in consecratione basilicae florentinae; C. van Eck, ‘Giannozzo Manetti on Architecture’, Ren. Stud. 12 (1998), 473 & 475

‘Primum namque tubicinum fidicinumque ac tubicenum [/tibicinum] ingens ordo erat. Singuli quidem tubas, fides, tibias, sua manibus instrumenta portantes rutilis vestibus induebantur.’ • ‘In cuius quidem sanctissimi corporis elevatione tantis armoniarum simphoniis, tantis insuper diversorum instrumentorum consonantionibus omnia basilice[s] loca resonabant, ut angelici et prorsus divini paradisi sonitus cantusque demissi celitus ad nos in terris divinum nescio quid ob incredibilem suavitatem quandam in aures nostras insusurrare non inmerito viderentur.’

Jaén Cathedral, c1470Hechos del Condestable don Miguel Lucas de Iranzo: Crónica del siglo XV, ed. J. de Mata Carrizo (Madrid, 1940), 154–5; K. Kreitner, ‘Minstrels in Spanish churches, 1400–1600’, EM 20/4 (1992), 534

‘Los quales tronpetas & cherimías tocauan a tienpos, así al tienpo que andaua la procesión como al alçar del Cuerpo de nuestro señor Dios; e avn así mesmo quando el preste salía a decir la misa.’

Siena, 1484: F. A. D’Accone, The Civic Muse (1997), 474 (doc.9.10)

‘Et decreverunt quod trombetti debeant interesse cum tubis et sonare omni die sabati et omni die dominico, quando discoperitur imago Virginis Marie in ecclesia cathedrali, sub pena soldorum decem pro quolibet trombetto quem tangit, de suo salario auferenda.’

Torgau [Saxony], 1500: A. Aber, Die Pflege der Musik unter den Wettinern und wettinischen Ernestinern (Bückeburg & Leipzig, 1921), 82

‘Dinstag nach esto mihi hat der brewtigam und die Brawt sampt andern fürsten und fürstinnen In der Capeln auf dem Slosse messe gehoret, haben die genannten synger meiner gnedigsten und gnedigen Hern zwue messen gesungen mit Hulf der orgall, dreyer posaun und eins zincken, desgleichen vier Cromhorner zum positief fast lustig zu horen.’

Amiens Cathedral, 1527:  George Cavendishe, Thomas Wolsey late Cardinall, his lyffe and deathe (MS, 1554–8); G. Cavendish, The Life and Death of Cardinal Wolsey (EETS, 243) (1958), 53–4

Florence, 1535: Giorgio Vasari to Pietro Aretino (5 Dec. 1535); K. Frey, Der literarische Nachlass Giorgio Vasaris (Munich, 1923), 40–1; A. M. Cummings, The Politicized Muse: music for Medici festivals, 1512–1537 (c1992), 243 n29

‘la terra pareua che si facessi lieta della ‘Gloria,’ ch’io senti intonare dal Reuerendissimo; alla quale fù risposto da una moltitudine di tromboni, cornetti et uoci, che certo si inchinaua per la dolcezza la testa, come quando si ha sonno intorno al fuoco. ... [The oration] finito, fù da concenti di tromboni cominciato ‘Veni, Sancte Spiritus’; {et poi si seguito il uangelio, doppo il quale} intonando il ‘Credo,’ gli fù risposto con assai più rumore che non si ode la quaresima al ponte uecchio intorno à una cesta di tinche.’

León Cathedral, 1544: K. Kreitner, ‘The cathedral band of León in 1548, and when it played’, EM 31/1 (2003), 60

‘que por quel culto devino fuese mas aumentado & soleniçado & las gentes probocadas a mayor devoçion como se avia fecho & façia en otros cathedrales destos reynos se avia acordado por el dicho cabildo que fuese puesta y tomada para esta santa yglesia de leon capilla de ministriles para la celebraçion de los ofiçios devinos en los dias festivales’

Pamplona Cathedral  Pamplona Cathedral Chapter; i) 1598: L. Hernández Asunce, ‘Música y músicos de la Catedral de Pamplona: [part] i’, AnM 22 (1967), 220   ii) 1623: Ascunce, ‘Música y músicos de la Catedral de Pamplona: [part] ii’, AnM 23 (1968), 231–2   iii) 1646: Ascunce, ‘Música y músicos de la Catedral de Pamplona: [part] i’, AnM 22 (1967), 227

i) ‘Procesión entera dentro de la Iglesia con dos estaciones, y las responsiones el Preste a canto llano. Los ministriles tañerán en la primera estación dicha Oración, y en su facistol desde que la Cruz llegare a la reja de la Capilla maior, hasta que los caperos comenzian el introito de la Missa.’

ii) ‘a Sánchez veynte ducados, con obligación que han de acudir a tañer los baxones y sacabuches y corneta en todas las fiestas que hubiesse canto de órgano y de la misma manera han de tañer las chirimías todas las veces que hubiese costumbre en la dha. Iglesia y siempre que Su Sría. el Cabildo saliese a processiones y otros festividades ...’

iii) ‘Domingo Sessé, Bajón, porque sabe tocar arpa tan necesaria para cantarse los villancicos que asta agora se an cantado con guitarra en esta Iglesia, como también porque el bajón Gorriti está muy viejo y por faltarle mucho de la vista no es de provecho.’

Michael Altenburg, 1620: Intraden (Erfurt, 1620), preface; H. J. Moser, Heinrich Schütz (1954), 13

‘Ist doch bald kein Dörflein, bevorauß in Thüringen, darinnen Musica, beyde vocalis und instrumentalis, nicht herrlich und zierlich den Örtern nach solte floriren und wol bestellet sein. Hat man ja kein Orgelwerk, so ist doch die vocalis musica zum wenigsten mit ein 5 oder 6 Geigen ornirt und gezirt, welches man vorzeiten kaum in den Städten hat haben können.’

Charles Butler, 1636The Principles of Musik, in singing and setting (London, 1636/R1970), 103 (orthography altered)

56

Thomas Selle, 1642: ‘Verzeichnis der Adjuvanten’, 1642; J. Neubacher, ‘Thomas Selle als Organisator der Kirchenmusik in Hamburg’, Auskunft: Mitteilungsblatt Hamburger Bibliotheken 19/3 (1999), 294; also A. Spohr, ‘Wind instruments in the Anglo-German consort repertoire, ca. 1630–40’, HBSJ 16 (2004), 64

‘Auch müßen zu S. Peter zum wenigsten noch 5 oder 6 gute Cornett; 5 oder 6 gute Floiten; eine ChoristFagott oder Dulcian vnd 2 Trommeten, die just in die Orgel gerichtet sein, bey die Kirche geschafft werden, denn wenn man in hohen Festen; oder wenn irgend Legaten verhanden sein, etwaz redliches musiciren soll, so mangelts allzeit an diesen berührten instrumenten, die doch vmb ein leidliches gar wol können an die hand geschafft werden.’

John Evelyn, 1662: diary entry (21 Dec. 1662); The Diary of John Evelyn, ed. E. S. De Beer (1955), iii, 347–8

Johann Ambrosius Bach, 1672: Georg Dressel; F. Rollberg, ‘Johann Ambrosius Bach, Stadtpfeifer zu Eisenach von 1671–1695’, BJ 24 (1927), 142

‘1672 hat der neue Hausmann auf Ostern mit Orgel, Geigen, Singen und Trompeten und mit Heerpauken dreingeschlagen, daß noch kein Kantor oder Hausmann, weil Eisenach gestanden, nicht geschehen, als wie Herzog Wilhelm hier ist gewesen, wie Herzog Johann Georg seinen Einzug mit seiner Gemahlin gehalten.’

Roger North, 1676: J. Wilson, Roger North on Music (1959), 40

Venice, 1688: Francesco Coli, Pallade Veneta, March 1688; E. Selfridge-Field, Pallade Veneta: writings on music in Venetian Society 1650–1750 (1985), 213–14 (doc.78)

‘si godé una musica molto gratiosa, cantata sotto la mano maestra del Signor Don Paolo, da quantità di voci trascielte fra le più disciplinate di questi dotti cantanti, rifiorita da tasteggiare tiorbe, con un sotto coro d’instrumenti da arco, con trombe e cornette’.

57

Christian Gerber, 1732: Geschichte der Kirchen-Ceremonien in Sachsen (Leipzig, 1732), 283

‘Vor funfzig und mehr Jahren war der Gebrauch, dass am Psalm-Sonntage die Orgel in der Kirche schweigen musste, es ward auch an solchem Tage, weil nun die Char- und Marterwoche anfange, keine Music gemacht. Bisher aber hat man gar angefangen, die Passions-Historia, die sonst so fein de simplici et plano, schlecht und andächtig abgesungen wurde, mit vielerlei Instrumenten auf das künstlichste zu musiciren ... Als in einer vornehmen Stadt diese Passions-Music, mit 12 Violinen, vielen Hautbois, Fagots und anderen Instrumenten mehr, zum ersten mal gemacht ward, erstaunten viel Leute darüber und wussten nicht, was sie daraus machen sollten.’

 

REPORTS

York, c1190:  J. Foxe, The Acts and Monuments (1563 ed), bk 1, 107

Cardinal College, Oxford, 1528: John Foxe, Actes and Monuments (London, 6/1610), 1090

58

Guadalupe, 1527: F.R. León, ‘La capilla de música del Real Monasterio de Santa María de Guadalupe…’, Revista de Musicología, XL/1 (2017), 114  

‘o primo Salmo salmearaõ, a estante, os frades, o segundo cantou o capado nos orgaõs cõa corneta, e tangia o orgaõ Penhaloza e cantou muito bem, o terceiro Salmo cantaraõ os frades de canto chaõ sem orgaõ muito baxo, e sem orgaõ canto de orgaõ, o quarto e quinto tangeo Afonso da Silva, e cantou Domingos Madeira, Alg~us versos soó e outros com Alexandre de Aguiar e a corneta ... A Magnificat foy muito bem cantada, ouve dous outros ternos dos capados muito bem ditos, e no orgaõ tambe ouve Versos para ouvir, a corneta disse h~u soó com o orgaõ, Domingos Madeira outro e Alexandre de Aguiar e a corneta outro muito bem dito’.

Papal Chapel, Rome, 1581: Gregory Martin, Roma Sancta (MS, 1581); Roma Sancta, ed. G. B. Parks (1969), 101

Venice, 1620:  J. A. Worp, ‘Constantijn Huygens’ journaal van zijne reis naar Venetië in 1620’, Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap (gevestigd te Utrecht) 15 (1894), 128–9

‘Le 24e , qui fut la feste Saint Jean Baptiste , on me mena au vespres à l'eglise Saint Jean e t Lucie, où j'entendis la plus accomplie musique, que je fay estat d'ouïr en ma vie. Le tant renommé Claudio d i Monteverde , maistre de la chappelle à Saint Marc , qui en estoit autheur, la dirigea et modera aussi cette fois, accompagné de 4 tiorbes, 2 cornets, 2 fagotti), 2 violins, une viole basse de monstrueuse grandeur, les orgues et autres instruments, qui furent touchez et maniez au parangon les uns des autres, outre 10 ou 12 voix, qui de ravissement me mirent hors de moy.’

Exeter, 1643:  Bruno Ryves, Mercurius Rusticus (Oxford, 1646), 242

Leipzig, 1727: Christop Ernst Sicul, Das Thränende Leipzig Oder SOLENNIA LIPSIENSIA ([Leipzig], 1727), 22

‘Wie nun, bis alle ihren Sitz eingenommen, mit der Orgel præambuliret, und die {von Herrn M. Johann Christoph Gottscheden, Collegii Mariani Collegiato, gefertigte} Trauer-Ode unter die Anwesenden durch die Pedelle ausgetheilet war; also ließ sich auch darauf die Trauer-Music, so dießmahl der Herr Capellmeister, Johan Sebastian Bach, nach Italiänischer Art componiret hatte, mit Clave di Cembalo, welches Herr Bach selbst spielete, Orgel, Violes di Gamba, Lauten, Violinen, Fleutes douces und Fleutes traverses &c. und zwar die Helffte davon vor- und die andere Helffte aber nach der Lob- und Trauer-Rede hören.’